Fizjoterapeuta w kontakcie z pacjentem ma bardzo trudne zadanie. Oferując fachową pomoc, musi mierzyć się z sytuacjami, gdzie na terapię do niego przychodzą osoby, które często nie radzą sobie z własną niepełnosprawnością lub ograniczeniami, jakie stawia im obecnie ich ciało. Wydobycie z takich pacjentów motywacji i skłonienie ich do regularnych ćwiczeń to prawdziwe wyzwanie. Dodatkowo terapia fizjoterapeutyczna ma szczególną formę, która nie wszystkim odpowiada. Jak rozmawiać z pacjentem, aby uniknąć nieporozumień? O czym pamiętać, by komunikacja przebiegała w prawidłowy sposób? I jak motywować chorego do działania i walki o swoje lepsze jutro?

Co to jest komunikacja? Czy można się jej nauczyć?

Komunikacja to porozumiewanie się za pomocą słów, gestów i mowy ciała. W udanej komunikacji wysyłana wiadomość jest odbierana i rozumiana przez adresata w taki sposób, w jaki chce tego nadawca. Często wiele czynników wpływa na to, że komunikacja zostaje zaburzona przez np. różne potrzeby, oczekiwania, poziom intelektualny rozmówców, intencje czy emocje. Fizjoterapeuta jest osobą, która tworzy specyficzną więź z pacjentem, dlatego należy ustalić jasne reguły obowiązujące na terapii i nieprzekraczalne granice. Wzajemny szacunek, umiejętność wywołania określonych reakcji u rozmówcy oraz odpowiadanie na potrzeby są kluczowe, aby komunikacja przebiegała prawidłowo.

Komunikacja jest niezwykle ważną składową pracy fizjoterapeuty, dlatego w programie studiów są przewidziane zajęcia z psychologii ogólnej i komunikacji. Jednak takie pobieżne zapoznanie się z tematem to za mało podczas pracy zawodowej, dlatego należy dokształcać się na własną rękę w tego typu umiejętnościach miękkich. Warto wiedzieć, jak w odpowiedni sposób zacząć wizytę, jak się przywitać z pacjentem oraz jak dopytać o szczegóły choroby lub urazu. Kiedy to wszystko poznasz, przyjdzie czas na trudniejsze zadanie, czyli motywowanie.

Komunikacja w procesie fizjoterapeutycznym

Znajomość podstaw psychologii jest potrzebna, aby zrozumieć, co odczuwa pacjent zmagający się z problemem zdrowotnym lub niepełnosprawnością. Komunikacja dopasowana do pacjenta, oparta na empatii i chęci niesienia pomocy wpływa na lepszy efekt terapeutyczny. Naturalne utrzymywanie kontaktu wzrokowego jest ważne, bo daje pacjentowi poczucie zainteresowania jego stanem zdrowia i jego problemami. Jednak już zbyt natarczywy kontakt może zawstydzać chorego, powodować zażenowanie i utrudniać przeprowadzenie wywiadu.

Relacja pacjenta i fizjoterapeuty – o czym warto pamiętać?

Kontakt między fizjoterapeutą a pacjentem jest bardzo specyficzny ze względu na to, jak wygląda terapia. Przekraczanie strefy komfortu i dotyk obcego człowieka to dla niektórych pacjentów sytuacja, w której nie potrafią się odnaleźć. Jest kilka podstawowych zasad, które należy poznać, aby kontakt z pacjentem był, w miarę możliwości, bezproblemowy.

Zachowaj profesjonalny, ale życzliwy dystans

Fizjoterapeuta jest specjalistą, którego zadaniem jest pomoc choremu człowiekowi. Zwracaj się do pacjentów personalnie, ale z zachowaniem tradycyjnych form grzecznościowych, chyba że zdecydujecie wspólnie, że swobodna forma kontaktu bardziej wam odpowiada. Nawet jeśli decydujesz się na przejście na „ty”, powinieneś pamiętać o tym, że nadal pozostajecie w gabinecie i zachować profesjonalny dystans.

Dostosowanie słownictwa do konkretnej osoby

Fizjoterapeuta to pewien swojej wiedzy specjalista, który jest przygotowany na to, aby zaplanować i poprowadzić terapię. Jednak nie zawsze fachowe słownictwo, jakim się posługujesz w rozmowie z innymi fizjoterapeutami, będzie zrozumiałe dla podopiecznego. Trzeba dostosować wypowiedź do pacjenta, gdyż inaczej będziesz zwracać się do dziecka, inaczej do nastolatka, a jeszcze inaczej do osoby starszej.

Wzajemne słuchanie

Podczas pierwszego spotkania pacjenta z fizjoterapeutą warto konkretnie zdefiniować dolegliwości, z którymi pacjent się zgłasza. Słuchaj tego, co chory chce Ci powiedzieć. Dopytaj o przyczynę dolegliwości. Gdy pacjent zobaczy, że interesujesz się tym, co mówi, jest większa szansa, że obdarzy Cię zaufaniem, a Twoje zaangażowanie w opracowanie planu terapii będzie stanowiło dla niego motywację do działania.

Jeśli Ty słuchasz pacjenta, postaraj się wzbudzić w nim chęć słuchania Ciebie. Nie próbuj budować relacji na zasadzie uczeń – nauczyciel, ale raczej partner – partner. Wtedy chory będzie chętniej brał pod uwagę to, co chcesz mu zaproponować w związku z terapią.

Przekaz emocjonalny i wizualizacja

To bardzo ważne, aby nie przekazywać pacjentowi samych suchych faktów związanych z planem leczenia, ale nadać im odpowiednie zabarwienie emocjonalne. Należy uważać na odpowiedni dobór słów, dopasowując je do pacjenta. Dodatkowo, gdy posłużysz się wizualizacją, przedstawisz wyniki badań naukowych lub pokażesz cel terapii, do którego wspólnie dążycie, jest większa szansa, że taka rozmowa będzie pamiętana przez podopiecznego, a przedstawione informacje zostaną lepiej przyswojone.

Co to jest motywacja?

Motywacja to wewnętrzny motor do działania, pewna pula przekonań, która sprawia, że pacjent chce dążyć do osiągnięcia postawionych celów. Można wyróżnić dwa główne rodzaje motywacji – zewnętrzną (zależną od czynników zewnętrznych, czyli np. nagród lub otoczenia pacjenta) oraz wewnętrzną (wartością jest działanie, a efektywność nie ma nic wspólnego z gratyfikacjami). Motywacja wewnętrzna uważana jest za najskuteczniejszą.

Motywacja zależna jest od 3 głównych czynników:

• Poczucia autonomii – pacjent sam decyduje o celu terapii, rozumie plan terapeutyczny i zna przyczyny swojego stanu. Fizjoterapeuta daje pacjentowi możliwość wyboru na wielu polach terapeutycznych np. w trakcie wybierania sprzętów do ćwiczeń lub powtarzania ulubionych pozycji treningowych.

• Poczucie kompetencji – pacjent ma świadomość, że powodzenie planu fizjoterapeutycznego i osiągnięcie ustalonych celów zależy od niego.

• Poczucie przywiązania – dotyczy relacji pomiędzy terapeutą a pacjentem. Jeśli relacja jest pozytywna i przyjazna, motywacja będzie większa niż w przypadku obu- lub jednostronnej niechęci.

Motywacja w czasie fizjoterapii. Od czego zależy motywacja?

To bardzo ważny aspekt, często decydujący o powodzeniu terapii. Ustalanie z pacjentem krótko- i długoterminowych celów działania, wskazanie drogi do ich osiągnięcia, stworzenie najlepszych warunków do przeprowadzenia terapii oraz zbudowanie więzi pomiędzy fizjoterapeutą a pacjentem często bywają kluczem do sukcesu.

Co wpływa na motywację pacjenta? Jest kilka ważnych czynników, które usystematyzował Martin V. Covington. Oto one:

• aspiracje – odnoszą się do tego, co pacjent uważa za sukces, a co za porażkę,

• oczekiwania – wobec osiągnięcia sukcesu,

• pewność siebie – czy pacjent uważa, że jest w stanie osiągnąć sukces,

• realistyczne wyzwanie i samodzielnie wyznaczony cel,

• samokontrola postępów.

Rolą fizjoterapeuty w kształtowaniu motywacji pacjenta jest pomoc w wyznaczaniu i stopniowej realizacji celu, wskazywanie drogi do jego osiągnięcia oraz kontrola postępów.

Jeśli widzisz, że u pacjenta motywacja słabnie i nadchodzi duży kryzys psychiczny, nie wahaj się korzystać z pomocy psychologów, jako wsparcia w zespole interdyscyplinarnym. Ważnymi sygnałami, jakie fizjoterapeuta powinien zauważyć w trakcie kontaktu z pacjentem, jest negowanie celów terapii, brak wiary we własne możliwości i złość. Dodatkowo warto wziąć pod uwagę wcześniejsze niepowodzenia, okoliczności pojawienia się choroby lub urazu oraz codzienną sytuację domową rekonwalescenta. Spadek motywacji i zły stan psychiczny może być spowodowany natłokiem obowiązków domowych, brakiem czasu lub brakiem warunków na wykonywanie zalecanych dodatkowo ćwiczeń. Te czynniki determinują poczucie winy u pacjenta, co znacząco wpływa na obniżenie samopoczucia.